1 op de 3 Belgen met longvlieskanker werkte zelf nooit in de asbestindustrie: "Kanker door asbest op kleren stiefpapa".
Auteur: Ine Philippe - vrt.be
1 op de 3 mensen die longvlieskanker krijgen in België zijn zogenoemde 'omgevingsslachtoffers'. Dat zijn mensen die nooit in de asbestindustrie hebben gewerkt, maar toch aan asbest zijn blootgesteld. Martine is zo'n omgevingsslachtoffer, ze kwam in contact met asbest doordat haar stiefvader bij asbestbedrijf Eternit werkte.
Hoeveel asbest is vandaag nog aanwezig in onze omgeving? En worden asbestbedrijven verantwoordelijk gehouden? Pano: De Asbesterfenis, vanavond 26 Maart 2025 om 20.50 uur op VRT 1 en VRT MAX.
De dokter vertelt Martine dat ze een 'omgevingsslachtoffer' is: iemand die zelf nooit in de asbestindustrie heeft gewerkt, maar toch werd blootgesteld aan asbest. Martine komt met asbest in contact via haar stiefvader, die jaren bij asbestbedrijf Eternit werkte.
De stiefvader van Martine zaagde asbestplaten. Het stof dat daarbij vrijkwam, belandde op zijn werkkledij. "Hij deed die kledij thuis uit, en mijn moeder borstelde dat stof eraf bij ons thuis op de koer", vertelt Martine. "En wij als kinderen speelden daar. Die vezels vlogen rond en ik denk dat ik dat zo gekregen heb. Maar dat is wel al meer dan 45 jaar geleden hé."
Longvlieskanker en asbest:
Longvlieskanker of pleuraal mesothelioom is een vorm van kanker waarbij er een kwaadaardig gezwel ontstaat op het longvlies. De ziekte is ongeneeslijk, mensen die de diagnose van longvlieskanker krijgen leven gemiddeld nog 1 tot 1,5 jaar. Een behandeling kan enkel de groei van de ziekte afremmen en de klachten verminderen.
In het overgrote deel van de gevallen wordt longvlieskanker veroorzaakt door blootstelling aan asbest. Het kan wel jaren duren voor de kanker zich ontwikkelt in het lichaam. Bij veel patiënten wordt longvlieskanker pas 30 tot 40 jaar na de blootstelling aan asbest vastgesteld.
Naast longvlieskanker kan blootstelling aan asbest nog heel wat andere ziektes veroorzaken, waaronder kanker van het borst-, buik- en/of hartvlies, asbestose, longkanker of eierstokkanker.
Jaarlijks krijgen in ons land nog steeds zo'n 300 mensen te horen dat ze longvlieskanker hebben. Veel patiënten hebben vroeger in de asbestindustrie gewerkt, bijvoorbeeld bij Eternit in Kapelle-op-den-bos. De laatste jaren zijn 1 op de 3 nieuwe patiënten omgevingsslachtoffers, zoals Martine. Het zijn vaak familieleden van voormalige werknemers of mensen die in de buurt van de fabriek woonden.
Bekijk: in Kapelle-op-den-bos, waar Eternit jarenlang asbest produceerde, kent iedereen wel iemand met longvlieskanker.
"Ik heb kameraden die huisarts zijn in Wuustwezel of aan zee in Heist, die hebben nog nooit een mesothelioom gezien. En hier zien we elk jaar opnieuw mensen aan wie we dat verdict moeten vertellen."
Ik ken huisartsen in Wuustwezel of in Heist hebben die nog nooit mesothelioom hebben gezien, hier moeten we elk jaar opnieuw dat verdict aan mensen vertellen
Renaat Huysmans, huisarts in Kapelle-op-den-bos
Huysmans is ervan overtuigd dat Eternit zich al jaren bewust was van de gevaren van asbest. "Eternit zou in de jaren 60 al door de toenmalige arbeidsgeneesheer ingelicht geweest zijn dat iedereen die werkte in de fabriek of op een straal van 5 kilometer woonde, risico liep op het oplopen van longvlieskanker."
"Maar ze hebben niets gedaan met die informatie. Integendeel, ze hebben het onder de mat geveegd."
Asbest: het 'wondermiddel' met verwoestende gevolgen:
Asbest werd jarenlang gebruikt voor de productie van brandwerend textiel, isolatie- en bouwmaterialen. Het product werd gezien als een 'wondermiddel': het was goedkoop, sterk en brandwerend. Het Belgische bedrijf Eternit was gespecialiseerd in asbestcement, een mengsel dat massaal verwerkt werd in golfplaten, leien en buizen.
Maar al snel blijkt dat er toch heel wat nadelen zijn aan het 'wondermiddel' asbest. Al vanaf halverwege de 20e eeuw wordt duidelijk dat asbestvezels die vrijkomen en ingeademd worden longziektes en kanker veroorzaken.
Toch stopt Eternit pas in 1997 met de productie van asbest. Het bedrijf claimt nog steeds dat het al die tijd niet op de hoogte was van de schadelijke gevolgen van het product. Sinds 1998 is het in België verboden om asbest te produceren of (her)gebruiken.
Eternit was de grootste asbestproducent in ons land. Uit een studie van OVAM blijkt bijvoorbeeld dat van in totaal 2 miljoen ton asbest dat in Vlaanderen werd geproduceerd en gebruikt, zo'n 1,3 miljoen ton asbestcement, was afkomstig van Eternit. Maar Eternit was zeker niet alleen, ook bouwmaterialenbedrijf SVK uit Sint-Niklaas bijvoorbeeld produceerde tot 1998 asbestmaterialen.
Doordat asbest in zoveel producten werd verwerkt, is het vandaag nog steeds in heel wat gebouwen terug te vinden. Het zal nog jaren duren voor alle asbest uit de grond en gebouwen is verwijderd.
Martine kreeg een vergoeding van het asbestfonds. Dat fonds werd in 2007 opgericht om duizenden asbestslachtoffers in ons land financieel te steunen. Het fonds erkent elk jaar gemiddeld 200 nieuwe slachtoffers die recht hebben op een vergoeding. Eind 2023 hadden al 4.614 slachtoffers een vergoeding gekregen, 3.354 van hen hadden longvlieskanker.
Het asbestfonds wordt gefinancierd door alle Belgische bedrijven, van de bakker op de hoek van de straat tot de grote multinationals die in ons land gevestigd zijn. Elk bedrijf moet een vast percentage van haar loonmassa afstaan aan het fonds, ook bedrijven die nooit asbest geproduceerd hebben. VRT bijvoorbeeld draagt jaarlijks zo'n 12.000 euro bij, supermarktketen Colruyt ongeveer 47.000 euro.
Eternit NV, waar vandaag nog zo'n 600 mensen werken, zegt zelf dat het jaarlijks 315.000 euro bijdraagt aan het fonds voor beroepsziekten en het asbestfonds samen. Maar hoeveel van dat bedrag exact naar het asbestfonds gaat, wil het bedrijf niet zeggen. Volgens de berekeningen van Pano zou het gaan om slechts 4.000 euro.
Bedrijven met veel personeelsleden dragen dus zwaar bij aan het asbestfonds, ook al hebben ze niets te maken met de asbestindustrie. Eternit, dat miljoenen heeft verdiend met asbest, draagt amper bij.
Immuniteit op schop?
Bovendien staan slachtoffers van asbest voor een keuze: als ze een vergoeding van het asbestfonds aanvaarden, kunnen ze geen gerechtelijke procedure meer aanspannen tegen de asbestbedrijven voor een schadevergoeding. Maar omdat zo'n gerechtelijke procedure jaren kan aanslepen, en patiënten met bijvoorbeeld longvlieskanker vaak niet meer lang te leven hebben, kiezen de meeste slachtoffers voor de vergoeding van het asbestfonds.
Eric Jonckheere, die jarenlang voorzitter was van het asbestfonds, besloot om tóch naar de rechter te stappen. Als je namelijk als slachtoffer kan aantonen dat de ziekte opzettelijk veroorzaakt werd, vervalt de immuniteit. Jonckheere en zijn advocaat waren ervan overtuigd dat dat het geval was en daagden Eternit voor de rechter. Met succes: in december 2023 werd de asbestproducent veroordeeld. Eternit ging meteen in beroep tegen de uitspraak.
Eric Jonckheere is eind vorig jaar gestorven aan longvlieskanker, net zoals zijn vader, moeder en 2 broers. Intussen heeft ook broer Xavier longvlieskanker.
De nieuwe federale regering kondigde in haar regeerakkoord aan dat het komaf wil maken met de immuniteit van asbestbedrijven. Slachtoffers die geen werknemers waren van die asbestbedrijven zouden volgens de nieuwe regering in alle gevallen naar de rechter moeten kunnen stappen voor een schadevergoeding.
Bron: www.vrt.be