Asbest als stille moordenaar.
Foto: Eternit-dakplaten, van een dak in Midden-Europa.
Het is een pijnlijke jeugdherinnering. Bij een dansvoorstelling zag Sietske Oenema haar vriendinnetjes op het podium, gehuld in T-shirts van asbestfabrikant Eternit. Op dat moment was haar vader al ernstig ziek. Mesothelioom ofwel buikvlieskanker, opgelopen door jarenlang werken in de asbestfabriek in Goor. Hij stierf niet lang erna, 41 jaar oud.
In en rond Goor werden vele gezinnen getroffen, schrijft voormalig Trouw-journalist Joop Bouma in De Zwijgfabriek, dat afgelopen maand verscheen bij de Nedersaksische Uitgeverij.
Neem Herman en Marie van Gemmert. Herman werkte vanaf zijn 22ste als ‘papboer’ voor Eternit: onbeschermd roerde hij fijngemalen asbest door een pap van cement. Na vervroegd pensioen kreeg hij buikvlieskanker en overleed. Korte tijd later werd ook Marie ziek. De stofwolken asbest uit Hermans overalls die ze jaar in jaar uit waste, hadden hun vernietigende werk gedaan.
Ideaal bouwmateriaal:
Intussen werd Eternit juist gezien als een goede werkgever. De burgemeester had zijn geluk niet op gekund toen het bedrijf zich in 1930 in het stadje vestigde. Eindelijk zou er een eind komen aan de hoge werkloosheid.
Het bedrijf toonde zijn sociale betrokkenheid door wekelijks afgekeurde asbestpartijen of restmateriaal buiten voor de fabriekspoort te zetten, voor omwonenden om mee te nemen. Asbestcement (portlandcement waarin 10 procent asbestvezels is gemengd) gold als een ideaal bouwmateriaal.
De lichte platen lieten zich eenvoudig op maat zagen of tot gruis bikken om verder te verwerken. Talloze mensen in Goor en omgeving verhardden er hun erf mee, betegelden er hun badkamer mee of dichtten er gaten mee in de weg.
Waren er weer hopen asbest op het erf gestort, dan speelden we erop, zegt Herma Bakker-Keuper, terugblikkend op haar vroege jeugd. Haar broer en haar vader overleden inmiddels aan astbestkanker. Ook zelf werd ze ziek, zegt ze tegen Bouma, ‘maar nu voel ik me goed’.
'De rek is uit de longen'
Asbestkanker openbaart zich vaak pas na decennia – maar als die splinters eenmaal in de longen zitten, kan de patiënt eigenlijk al niet meer worden geholpen. De Eternit-directie was al vanaf de jaren dertig op de hoogte van de schadelijke gevolgen, schrijft Bouma. Toch liet ze het personeel decennialang zonder beschermende middelen werken.
Nog elk jaar overlijden in Nederland elfhonderd mensen aan de gevolgen van asbestkanker. Een deel daarvan is de asbestfabriek in Goor te verwijten, stelt inmiddels ook justitie.
Omdat de Eternit-directie ‘langdurig en structureel’ werknemers en derden in gevaar bracht, koos het Openbaar Ministerie niet voor dood door schuld, maar voor de zwaardere aanklacht van doodslag. Het gaat daarbij specifiek om drie sterfgevallen: vader Oenema en het echtpaar Van Gemmert.
Klamme deken van stilte:
Het blijft wrang dat Eternit nooit excuses heeft aangeboden en elke aansprakelijkheid afwijst. Ook met Bouma wilde het bedrijf niet in gesprek. ‘Het belangrijkste dat asbestslachtoffers willen is erkenning van hun leed, de bevestiging dat hen door Eternit groot onrecht is gedaan, langdurig en op industriële schaal’, stelt Bouma. ‘Veel te lang heeft de handelwijze van een machtig bedrijf in het stadje Goor onder een klamme deken van stilte gelegen.’
Sinds 1993 is de productie van asbest verboden. Bouma verwijst naar twee massa-aangiften die advocaat Benedicte Ficq heeft ingediend, tegen Tata Steel en Chemours. Is het staalbedrijf in IJmuiden het nieuwe Eternit? Is PFAS het nieuwe asbest? Wat het antwoord op die vraag ook is – ook daarover zullen rechters zich uitspreken – opvallend is wel dat de industrie steeds dezelfde strategie toepast: ontkennen van de schadelijkheid, financieren van twijfelachtige studies en lobbyen.
In het Vlaamse dorp waar het moederbedrijf van Eternit is gevestigd, staat sinds kort het bronzen monument ‘Ademloos’, als eerbetoon aan de asbestslachtoffers. Fietsend door Goor zag Bouma zo tien plekken die geschikt zijn voor een zelfde gedenkplaats.
Ik hoop dat er een leestafel bij komt, met daarop dit belangrijke boek dat de getroffenen eindelijk recht doet.