Auteur:  Emma van Uden - .rtvnoord.nl/zorg

Een mammografie wordt uitgevoerd bij een vrouw 

Foto: ANP.

Een borstonderzoek zonder pijn, zonder klemmen en zonder straling: het klinkt verleidelijk. Maar medische experts waarschuwen dat met de methode thermografie kanker niet betrouwbaar kan worden opgespoord. Ook in Groningen worden zulke onderzoeken aangeboden.

Elke vrouw tussen de 50 en 75 jaar krijgt om de twee jaar een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek borstkanker. Daarbij worden zeven van de tien gevallen ontdekt. Toch slaan jaarlijks ruim 350.000 vrouwen deze uitnodiging over.

Vrouw negeert advies, later tóch kanker:

In 2015 ontvangt een vrouw de uitslag van haar mammografie. De radioloog ziet verdachte plekjes en adviseert een biopsie. De vrouw weigert en kiest voor thermografie, een onderzoek met een infraroodcamera. De warmtebeelden tonen geen afwijkingen.

Twee jaar later laat ze alsnog een biopsie doen. De diagnose: kanker in beide borsten, met uitzaaiingen naar de lymfeklieren. Na een dubbele borstamputatie daagt ze in 2020 de thermograaf voor de rechter, maar zonder succes. Op de website stond dat thermografie geen screeningsmethode voor borstkanker is.

Wat is thermografie?

Thermografie meet met een infraroodcamera de temperatuur van de huid. Het idee is dat tumoren meer doorbloeding hebben en daardoor warmer zijn. Op het scherm verschijnen gekleurde warmtekaarten van de borsten.

Aanbieders presenteren het als een prettig alternatief. Op websites staan lachende vrouwen bij camera’s, omringd door termen als ‘pijnvrij’, ‘contactloos’ en ‘stralingsvrij’. Ook in Noord-Nederland organiseren bedrijven, zoals De Groene Zuster en Leeef!, onderzoeksdagen waar vrouwen voor 255 euro thermografie kunnen laten doen.

Pijn bij mammografie:

Dat thermografie aantrekkelijk klinkt, is niet vreemd. ‘De meest gehoorde reden om geen mammografie te willen, is dat men het pijnlijk vindt, vooral na een borstsparende operatie,’ meldt de Borstkankervereniging.

Eén op de vijf vrouwen ervaart volgens het RIVM ernstige pijn tijdens een mammografie. De borsten worden stevig tussen twee platen geklemd om duidelijke röntgenfoto’s te maken waar het weefsel goed op afgebeeld is. Voor vrouwen die dit te pijnlijk vinden, lijkt thermografie een oplossing.

Geen wetenschappelijk bewijs:

Maar wetenschappelijk bewijs dat thermografie kanker kan opsporen ontbreekt. ‘Tumoren liggen vaak dieper in het borstweefsel en zijn met een oppervlakkige temperatuurmeting niet te ontdekken, zeker niet in een vroeg stadium,’ legt KWF Kankerbestrijding uit. ‘Met thermografie worden veel tumoren gemist.’

Ook de Borstkankervereniging waarschuwt: ‘Hoewel mammografie soms onaangenaam of pijnlijk is, blijft dit tot nu toe de beste methode voor het opsporen van mogelijke tumoren,’ zegt woordvoerder Mirjam Rinzema. ‘Thermografie is geen betrouwbaar alternatief.’

De Amerikaanse Food and Drug Administration benadrukt dat thermografie niet gebruikt mag worden ter vervanging van mammografie. Vooralsnog is mammografie de enige methode waarvan wetenschappelijk is aangetoond dat deze de sterfte aan borstkanker verlaagt. Het UMCG biedt thermografie dan ook niet aan.

Ook zijn volgens KWF temperatuurverschillen weinig specifiek: ontstekingen, hormonale veranderingen of een warme huid kunnen óók ‘hot spots’ geven. ‘Dat leidt volgens KWF tot vals alarm en onnodige onrust.’

Juridische grijze zone:

Aanbieders van thermografie opereren in een juridische grijze zone. Formeel stellen zij dat thermografie geen kankerscreening is, maar in hun communicatie wekken ze wel die indruk. Ze spreken over ‘afwijkingen in een vroeg stadium’, ‘preventief onderzoek’ en ‘vroege signalen’. Klantreviews prijzen thermografie aan als ‘alternatief’ voor het bevolkingsonderzoek.

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) onderzocht deze praktijken al in 2016. De conclusie: thermografie wordt vaak dubbelzinnig gepresenteerd. Zolang aanbieders geen expliciete claims maken, kan de inspectie alleen waarschuwen. De IGJ roept vrouwen van 50 tot 75 jaar dringend op om altijd deel te nemen aan het reguliere bevolkingsonderzoek.

Tegenstrijdige boodschappen:

Een van de aanbieders in Groningen is Frauke Boer van borstgezondheidscentrum Leeef!, dat samenwerkt met De Groene Zuster. Boer benadrukt dat thermografie geen kankeronderzoek is. ‘Wij doen geen borstkankerscreening. Wij kijken naar borstgezondheid, zoals ontstekingen en hormonen. Voor screening verwijzen wij altijd naar de huisarts.’

Volgens Boer bestaat er een hardnekkig misverstand dat elk borstonderzoek bedoeld is om kanker op te sporen. ‘Dat is niet zo, en dat is ook niet wat wij doen.’

Op de website staat eveneens dat thermografie geen vervanging is van mammografie. Wel vindt ze dat vrouwen die echt geen mammografie meer willen, baat hebben bij een combinatie van zelfonderzoek, thermografie en echografie. ‘Niks doen is geen optie, als je bedenkt dat één op de zeven vrouwen borstkanker krijgt.’ Bij drie of meer afwijkingen in het warmtebeeld verwijst Leeef! vrouwen direct door naar de huisarts.

‘Op Facebook zeggen sommige mensen dat ze een mooi alternatief hebben gevonden voor de mammografie. Daar zijn we niet blij mee’,zegt Boer. ‘Maar als de bevolking daarmee aan de haal gaat, gebeurt dat nu eenmaal.’

Hoe riskant is de straling van mammografie?

Sommige aanbieders wijzen op de straling bij mammografie. Die kan in theorie kanker veroorzaken, maar het risico is uiterst klein.

Het RIVM legt uit dat de stralingsdosis laag is. ‘De kans om te overlijden aan kanker door deze straling neemt met 0,035 procent toe voor iemand van 50 tot 75 jaar die iedere ronde meedoet.’ Daartegenover staat dat het bevolkingsonderzoek jaarlijks 850 tot 1100 sterfgevallen voorkomt. ‘De voordelen wegen ruimschoots op tegen de nadelen.’

Betere alternatieven in ontwikkeling:

Voor vrouwen bij wie mammografie minder effectief is, zoals vrouwen met zeer dicht borstweefsel, wordt gewerkt aan alternatieven. Het RIVM adviseerde in oktober dat deze groep in aanmerking moet komen voor een MRI-scan. Vanaf 2030 moeten vrouwen met zeer dicht borstweefsel extra screening aangeboden krijgen.

Tips voor minder pijn:

Wie mammografie te pijnlijk vindt, kan contact opnemen met de onderzoekslocatie. Laboranten zijn getraind om het onderzoek zo comfortabel mogelijk te laten verlopen. Het RIVM geeft tips: ‘plan de afspraak buiten de menstruatie wanneer je borsten minder gevoelig zijn, meld het vooraf als je bang bent voor pijn en probeer tijdens het onderzoek te ontspannen met buikademhaling.’

Het onderzoek duurt bovendien kort: ‘Het maken van de foto’s neemt ongeveer vijf minuten in beslag. De totale afspraak duurt circa twintig minuten.’

Niet afwachten bij klachten:

Jaarlijks krijgt één op de zeven vrouwen in Nederland borstkanker. Het advies van alle experts blijft hetzelfde: ‘Doe mee aan het bevolkingsonderzoek’. Mammografie is de enige bewezen effectieve methode om borstkanker vroeg op te sporen en levens te redden. En ga bij klachten of veranderingen altijd direct naar de huisarts en wacht niet op de uitnodiging.'

Bron: www.rtvnoord.nl