Auteurs: Alisa Hrustic, vertaling Jim Pouli

Steve Gschmeissner, Science 

Photo Library.

Lange tijd werd er een vraagteken gezet bij de wereldwijde toename van darmkankergevallen onder jongeren. Wetenschappers geloven nu een stukje van de puzzel te hebben gevonden.

Het aantal mensen onder de 50 dat de diagnose darmkanker krijgt, is de afgelopen decennia flink toegenomen. De precieze oorzaak hiervan was lange tijd een raadsel voor wetenschappers. Nieuw onderzoek wijst nu naar colibactine als mogelijke boosdoener, een gifstof van bacteriën die het DNA aantast. De resultaten zijn gepubliceerd in het vakblad Nature.

Zorgwekkende cijfers over darmkanker:

De toename van jonge darmkankerpatiënten lijkt een wereldwijde trend te zijn. In de Verenigde Staten wordt tegenwoordig één op de vijf darmkankerdiagnoses gesteld bij mensen jonger dan 50 jaar, wat een stijging van elf procent is in de afgelopen twintig jaar.

Deze zorgwekkende trend is ook in Nederland zichtbaar, blijkt uit cijfers van de Nederlandse Kankerregistratie (NKR). Het aantal darmkankerpatiënten tussen de 15 en 49 jaar lag in 1998 nog op 6,3 gevallen per 100.000 personen. In 2023 was dit gestegen naar 9,5 per 100.000. Dat betekent dat 654 Nederlandse 50-minners in 2023 de diagnose darmkanker kregen.

De voorspelling is dat deze cijfers alleen maar zullen toenemen: in 2035 zal het aantal darmkankerpatiënten naar verwachting stijgen naar 762 per jaar.

De rol van colibactine:

De mogelijke verklaring van deze stijging ligt dus in het stofje ‘colibactine’, dat wordt aangemaakt door bepaalde E. coli-stammen en andere bacteriën in de darmen. Deze vondst was een echte toevalstreffer; de onderzoekers wilden eigenlijk onderzoeken waarom darmkanker in sommige landen vaker voorkomt dan in andere.

‘De link met colibactine kwam toevallig naar voren,’ vertelt hoofdonderzoeker Ludmil Alexandrov van de University of California in San Diego (VS).

Zijn team analyseerde tumorweefsel van bijna duizend patiënten uit elf landen. Door het DNA van de tumoren te onderzoeken, konden ze zien welke celmutaties en genetische veranderingen een rol spelen bij het ontstaan, de groei en uitzaaiing van een gezwel.

Herkenbaar patroon:

‘Elke kankerverwekkende stof laat een herkenbaar mutatiepatroon achter in cellen,’ zegt Alexandrov. ‘Als je rookt, zie je een specifiek patroon in je longen. Colibactine veroorzaakt een soortgelijk, herkenbaar mutatiepatroon.’

Uit het onderzoek bleek dat mensen die vóór hun veertigste darmkanker kregen, ongeveer drie keer vaker mutaties hadden die door colibactine werden veroorzaakt dan mensen die pas na hun zeventigste de ziekte kregen.

De mutaties lieten ook zien wanneer de schade ontstond. Volgens de onderzoekers gebeurde dat al vóór het tiende levensjaar. Die vroege blootstelling aan colibactine lijkt het risico op darmkanker tientallen jaren naar voren te halen. In plaats van een diagnose op latere leeftijd, kregen sommige mensen de ziekte al toen ze in de dertig waren.

Hoe colibactine darmkanker kan veroorzaken:

Maar hoe kan de aanwezigheid van colibactine nou op jonge leeftijd darmkanker veroorzaken? De stof is een zogeheten genotoxine - een soort wapen dat bepaalde bacteriën uitscheiden om zichzelf tegen andere microben te beschermen. Eenmaal in de darm kunnen ze zich vastklampen aan gezond weefsel, cellen aanvallen en DNA-mutaties veroorzaken.

Toch krijgt niet iedereen met deze schadelijke bacteriën darmkanker. Hoe komt het dat ze bij de één meer schade aanrichten dan bij de ander? ‘We denken dat er iets in de darmen gebeurt waardoor deze bacteriën de overhand krijgen op andere aanwezige bacteriën,’ zegt Alexandrov.

Wat deze overname precies veroorzaakt, is nog onduidelijk. Experts vermoeden dat ons dieet en onze leefomgeving een grote rol spelen in de samenstelling van onze darmflora. Zo wordt een westers dieet met veel toegevoegde suikers en ultrabewerkte producten vaker gekoppeld aan darmkanker.

Of zo’n dieet de schadelijke effecten van colibactine versterkt, moet verder worden onderzocht.

Waar moet toekomstig onderzoek zich op richten?

Verder benadrukt Alexandrov dat de resultaten van het onderzoek wijzen op een ‘sterk verband’ tussen blootstelling aan colibactine in de kindertijd en vroegtijdige darmkanker, maar dat het lastig is om hard te maken dat colibactine ook echt de oorzaak is.

Daarvoor zouden mensen over een langere tijd gevolgd moeten worden, idealiter al vanaf jonge leeftijd, zodat de invloed van specifieke bacteriën nauwkeurig kan worden vastgelegd.

Daarnaast waarschuwen experts ervoor om colibactine niet als dé verklaring voor de toename van darmkanker onder jongeren te zien. Het is belangrijk om andere mogelijke oorzaken niet uit het oog te verliezen. Totdat we meer weten over de oorzaken van darmkanker, is het belangrijk om alert te blijven op alle mogelijke risicofactoren.

Sommige daarvan kun je zelf zoveel mogelijk beperken door voldoende te bewegen, niet te roken of te drinken en gezond te eten.

En, zo benadrukken ze, sla duidelijke symptomen niet zomaar in de wind, zoals bloed in de ontlasting, gewichtsverlies en aanhoudende buikpijn. Hoe eerder de tumor wordt ontdekt, hoe groter de overlevingskans.

Bron: www.nationalgeographic.nl/wetenschap