Een screeningsprogramma kan de sterfte aan prostaatkanker verminderen, ook op de lange termijn. Dat blijkt uit onderzoek van Erasmus MC in een grote Europese groep gescreende mannen. ‘Hoe langer de follow-up, hoe betrouwbaarder de resultaten.’

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Prostaatkankerscreening vermindert de sterfte aan deze ziekte, becijferden onderzoekers van Erasmus MC in 2009. Dezelfde groep wetenschappers bewijst nu dat die conclusie, ook ruim twintig jaar na de start van hun onderzoek, overeind blijft. Dat schrijven zij in New England Journal of Medicine. Het is de derde keer dat de onderzoekers hun resultaten publiceren in dit gezaghebbende tijdschrift.

 

 

Europees cohort:

De Europese onderzoekers, onder leiding van Monique Roobol van het Erasmus MC Kanker Instituut, analyseerden de recentste gegevens van de European Randomized Study of Screening for Prostate Cancer (ERSPC). Dit is een groep van oorspronkelijk ruim 160 duizend mannen uit acht Europese landen, waarvan 42 duizend Rotterdammers, in de leeftijdscategorie van 55 tot 69 jaar.

 

Vanaf het begin van de studie in 1993 tot ongeveer tien jaar geleden kreeg de helft van deze mannen elke vier jaar een prostaatscreening: een meting van het PSA (prostaatspecifiek antigeen)-gehalte in het bloed. Hoe meer daarvan aanwezig is, hoe hoger de kans op prostaatkanker. De andere groep werd niet gescreend. De onderzoekers telden vervolgens in beide groepen het aantal mannen dat overleed aan de gevolgen van prostaatkanker.

 

 

‘Een lange follow-up is precies wat nodig is om het effect van dit bevolkingsonderzoek te zien’

 

 

Sterfte verminderd:

De auteurs lieten in 2009 al zien dat prostaatkankerscreening het aantal sterftegevallen met een vijfde wist te verminderen, en konden die conclusie in 2012 bevestigen. In 2025 staat nog steeds als een paal boven water dat prostaatkankerscreening de sterfte aan prostaatkanker vermindert, zegt Roobol, onderzoeksleider en hoogleraar Besliskunde in de Urologie. ‘Het mooie van deze studie is de lange follow-up. Dat is precies wat nodig is om het effect van dit bevolkingsonderzoek te zien. Het effect neemt toe gedurende de tijd.’

 

Prostaatkanker is een van de belangrijkste doodsoorzaken bij mannen in Europa: nummer één in Zweden, nummer twee in Duitsland en nummer vijf in veel andere landen. In het Verenigd Koninkrijk sterven elk jaar meer mannen aan prostaatkanker dan vrouwen aan borstkanker. Met de toenemende vergrijzing blijft het aantal gevallen van prostaatkanker stijgen. Desondanks bestaat prostaatkankerscreening nog maar in een handvol Europese landen of regio’s, waaronder Litouwen en delen van Zweden. De meeste andere landen, zoals Nederland, screenen nog niet systematisch op prostaatkanker uit vrees voor overdiagnose en overbehandeling.

 

 

Overdiagnoses:

In de ERSPC zijn inderdaad veel extra diagnoses gesteld, zegt Roobol: gemiddeld leverden 1000 screenings gemiddeld 27 extra prostaatkankerdiagnoses op, ten opzichte van een situatie zonder screening. ‘Zeker de helft daarvan waren kankers die hoogstwaarschijnlijk niet tot klachten zouden leiden. Dankzij de screening sterven dus minder mannen aan prostaatkanker, maar diagnosticeren en behandelen we wel een deel van hen onnodig.’

 

Dat aantal overdiagnoses heeft vooral te maken met de periode waarin het onderzoek is gestart, legt Roobol desgevraagd uit. ‘De screeningsmethoden zijn ruim twintig jaar oud. Intussen zijn er nieuwe, betere manieren. Bovendien verdelen we mannen die besloten hebben deel te nemen tegenwoordig in subgroepen. Vroeger testten we elke man elke vier jaar. Intussen hebben we geleerd dat mannen met een laag PSA niet zo vaak terug hoeven te komen, omdat de kans klein is dat zij prostaatkanker krijgen.’

 

 

Prostaatwijzer:

Een verhoogd PSA betekent niet altijd prostaatkanker. Daarom ontwikkelden onderzoekers van Erasmus MC de Prostaatwijzer. Dit voorspellingsmodel maakt een risico-inschatting op basis van PSA-waarde en klinisch prostaatonderzoek, en kan het aantal verwijzingen naar de uroloog verminderen. Het model kan meer dan de helft van de prostaatbiopten voorkomen, en vermindert daarmee zorgkosten, wachttijden en werkdruk.

 

 

Verdere follow-up:

Deze analyse van de ERSPC-studie was de laatste in Europees verband. Dat heeft te maken met veranderingen in privacywetgeving per land, legt Roobol uit. ‘Het is praktisch niet meer mogelijk om alle data op individueel niveau bij elkaar te brengen. Daarom hebben we besloten nog één keer te publiceren. Vanaf nu gaan onderzoeksgroepen uit deelnemende landen apart verder.’

 

Roobol en haar collega’s van de afdeling Urologie blijven de komende jaren het smaldeel Rotterdamse mannen volgen. ‘Tot op heden is net iets meer dan de helft van de mannen overleden, dus we kunnen in principe nog lang doorgaan’, zegt ze. ‘Hoe langer de follow-up, hoe beter de resultaten goed in kaart kunnen worden gebracht.’

 

 

Preventie:

Preventie helpt mensen langer en gezonder te leven. Met onze kennis over het voorkomen van ziektes en het verbeteren van de gezondheid, biedt het Erasmus MC objectieve informatie aan overheden, beleidsmakers en de preventiepraktijk. Zo nemen we verantwoordelijkheid voor een gezonder mens in een gezonde omgeving. Zoals beschreven in Koers28, de strategie van het Erasmus MC.