Auteur: Marjolein te Winkel - nieuws.umcg.nl

Het UMCG is als eerste ziekenhuis in Nederland begonnen met een klinische studie waarbij tijdens een operatie direct wordt gecontroleerd of een tumor volledig is verwijderd. Dat gebeurt met behulp van een mobiele PET-CT scanner, die op de operatiekamer direct het verwijderde weefsel scant. Zo kan een tweede operatie of een extra nabehandeling, zoals bestraling of chemotherapie, in de toekomst mogelijk worden voorkomen.

Patiënten die deelnemen aan het onderzoek krijgen voorafgaand aan de operatie een radioactieve tracer toegediend. Deze tracer bevat radioactief ‘suiker’. Omdat tumorcellen een hogere suikerstofwisseling hebben, wordt deze tracer door tumorcellen in hogere mate opgenomen dan door gezonde cellen. Daardoor worden de tumorcellen op de PET-CT-scan duidelijk zichtbaar.

Direct nadat de chirurg de tumor heeft verwijderd, wordt het uitgenomen weefsel ter plekke gescand. Vervolgens beoordelen de chirurg en de nucleair geneeskundige samen of de snijranden uitsluitend gezond weefsel bevatten. Als er toch tumorweefsel zichtbaar blijkt, kan de chirurg nog tijdens dezelfde ingreep extra weefsel verwijderen.

Deze aanpak kan in de toekomst veel tijd schelen, en een mogelijke tweede operatie of extra nabehandeling, zoals bestraling of chemotherapie, voorkomen. Nu is het zo dat de patholoog het verwijderde tumorweefsel onderzoekt om te beoordelen of de snijranden nog tumorcellen bevatten. Dat duurt vijf tot zeven dagen. Als dan blijkt dat de snijranden niet schoon zijn, moet een patiënt soms opnieuw geopereerd worden of krijgt hij een aanvullende behandeling. ‘De prognose voor de patiënt is altijd het beste wanneer de tumor in één keer volledig wordt verwijderd’, zegt onderzoeker en radioloog in opleiding Jasper Vonk.

Eerst veiligheid aantonen:

Het eerste doel van de studie is om aan te tonen dat het veilig is om met radioactieve stoffen in de operatiekamer te werken. Personeel werkt daarom met stralingsmeters, dubbele handschoenen en protocollen voor het veilig afvoeren van radioactief patiëntmateriaal en instrumentaria dat gebruikt is tijdens de operatie. De eerste metingen wijzen erop dat het veilig kan, en eerste gegevens uit andere landen laten een vergelijkbaar beeld zien.

Het onderzoek, waar dertig patiënten aan meedoen, gaat de PET-beelden vergelijken met de uiteindelijke beoordeling van de patholoog. De PET-CT-beelden worden nog niet gebruikt om tijdens de operatie beslissingen te nemen. Dat kan pas in een volgende fase, als duidelijk is dat de methode betrouwbaar genoeg is.

Beeldvorming steeds belangrijker bij operaties:

De onderzoekers verwachten dat de techniek vooral veel winst oplevert bij tumoren die diep liggen of waarbij een complexe operatie noodzakelijk is. In de toekomst kan de techniek mogelijk in de hele oncologische chirurgie worden toegepast, omdat veel tumoren met deze PET-tracer zichtbaar kunnen worden gemaakt. Ook zijn er nog meer specifieke PET-tracers beschikbaar voor andere tumoren.

Het onderzoek laat zien hoe beeldvorming steeds belangrijker wordt bij operaties. In de toekomst kan een techniek als deze een vast onderdeel worden van een zogenaamde hybride operatiekamer, waar geavanceerde scans direct tijdens de operatie worden gebruikt om chirurgen te helpen.

Samenwerking op de OK:

Daarvoor is nauwe samenwerking tussen de nucleaire geneeskunde, de stralingsbeschermingseenheid en de chirurgie een voorwaarde. ‘Deze studie brengt collega’s die nog vaak op afstand van elkaar werken dichter bij elkaar. De PET-scanner komt letterlijk naar de OK’, zegt Vonk.

‘Het concept van de beeldgestuurde operatiekamer kan hiermee echt werkelijkheid worden’, zegt kaakchirurg-oncoloog Max Witjes, die betrokken is bij het onderzoek. ‘Daarmee zetten we een belangrijke stap om operaties veiliger en effectiever te maken, en de zorg voor kankerpatiënten te verbeteren. En op een zeer innovatieve manier: de inzet van beeldvormende technieken op een OK wordt nog maar op een paar plekken in de wereld getest.’

Mandema-stipendium:

Jasper Vonk voert dit project uit met een Mandema-stipendium, een persoonsgebonden beurs van het UMCG die jonge, recent gepromoveerde arts-onderzoekers (AIOS) in staat stelt hun opleiding tot medisch specialist te combineren met het opzetten van een eigen onderzoekslijn. 

Bron: www.nieuws.umcg.nl