Auteur:  Berit Sinterniklaas - amazingerasmusmc.nl/oncologie

Wetenschappers van het LUMC, Erasmus MC en Oncode Institute hebben een vaccin ontwikkeld tegen niet-kleincellige longkanker. Het vaccin maakt longkankercellen die ontsnapt zijn aan het immuunsysteem weer zichtbaar. Het resultaat van de eerste test bij patiënten is hoopvol: het vaccin is veilig en activeert het immuunsysteem.

Het nieuwe vaccin omzeilt een probleem bij de behandeling van uitgezaaide niet-kleincellige longkanker. In dat stadium kunnen patiënten immuuntherapie krijgen, maar die behandeling slaat niet altijd aan. Dat komt doordat de kankercellen zichzelf onzichtbaar maken voor het afweersysteem. Ze worden daardoor resistent tegen de immuuntherapie.

Prof. dr. Sjoerd van der Burg, hoogleraar aan het LUMC en groepsleider bij het Oncode Institute, bedacht en ontwikkelde een vaccin om de verborgen longkankercellen weer zichtbaar te maken voor het afweersysteem.

In het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications beschrijft Van der Burg samen met zijn samenwerkingspartners uit het Erasmus MC de resultaten van de eerste toediening van het prototype van het vaccin aan 26 patiënten met uitgezaaide niet-kleincellige longkanker.

Afweersysteem weer alert:

De resultaten zijn positief. Bij ruim tachtig procent van de patiënten wekte het vaccin een reactie op van het afweersysteem. Dat is goed nieuws, legt promovendus Mitchell Emmers van het Erasmus MC uit. Hij coördineerde de toediening van het vaccin aan patiënten, onder leiding van prof. dr. Joachim Aerts. ‘In het bloed van de gevaccineerde patiënten vonden we afweercellen die geactiveerd zijn door het vaccin. Dat betekent dat het afweersysteem weer alert geworden is op de longkankercellen en deze kan herkennen.’ Het vaccin werd goed verdragen door de proefpersonen: de bijwerkingen bleven beperkt tot pijn op de injectieplek en een grieperig gevoel.

Of het vaccin ook leidt tot een afname van de tumor of overlevingswinst hebben de wetenschappers nog niet uitgezocht.

Antenne:

Het vaccin is gebaseerd op een vondst van prof. dr. Thorbald van Hall van het LUMC, een collega van Van der Burg. Hij ontdekte een bijzondere eigenschap van longkankercellen die onzichtbaar zijn voor het immuunsysteem. Deze kankercellen hebben een specifieke antenne op hun oppervlak. Deze antenne, een eiwit genaamd TEIPP, zit alleen op de aan het afweersysteem ontsnapte kankercellen en niet op gezonde cellen. Het nieuw ontwikkelde vaccin leert afweercellen om TEIPP te herkennen en maakt de longkankercellen dus weer zichtbaar voor het immuunsysteem. Daardoor zou de bestaande behandeling met immuuntherapie weer moeten werken.

Nu het vaccin lijkt te doen wat het moet doen, denken de onderzoekers aan vervolgstappen. Zo zijn er aanpassingen mogelijk in hoe vaak het vaccin wordt toegediend en of dat in combinatie gebeurt met immuuntherapie. Ook het vaccin zelf kan nog worden veranderd, legt Emmers uit. ‘Dit vaccin is een prototype. We hebben maar één soort TEIPP gebruikt. We zouden het vaccin kunnen uitbreiden met andere TEIPPs, zodat het mogelijk nog beter wordt in het herkennen van kankercellen en we een grotere groep patiënten kunnen behandelen.’

De studie is gefinancierd en gesteund vanuit het Clinical Proof of Concept-programma van het Oncode Institute.

Wat is niet-kleincellige longkanker?

• Niet-kleincellige longkanker is de meest voorkomende vorm van longkanker. In 2024 kregen ruim 10.000 Nederlanders deze diagnose.

• Gemiddeld genomen leeft 5 jaar na de diagnose nog 20 procent van de patiënten met niet-kleincellige longkanker.

• Meestal is de tumor op het moment van diagnose al ongevoelig voor bestaande behandelingen, waaronder immuuntherapie. Levensverlengende chemotherapie is dan een optie, maar die behandeling heeft veel bijwerkingen.