Simon Linder en Wilbert Zwart.

Wereldprimeur:

Op 30 juni 2023 promoveerde de uit Duitsland afkomstige Simon Linder, cum laude zelfs, op zijn proefschrift. Dat proefschrift ging over de ontdekking dat een totaal onverdacht eiwit er verantwoordelijk voor is dat bij prostaatkanker de hormoontherapie in veel gevallen na een aantal jaren niet meer werkt. Dat eiwit speelt normaliter een onschuldige rol bij het regelen van ons dag-nacht ritme, de biologische klok.

Simon Linder deed zijn onderzoek onder begeleiding van dr. Andre Bergman (internist oncoloog) en Prof. dr. Wilbert Zwart (hoogleraar functionele genetica in de oncologie aan de TU Eindhoven), beiden verbonden aan het Antoni van Leeuwenhoek (AVL) in Amsterdam.

De redactie van PKS Nieuws sprak met Wilbert Zwart die leider is van de onderzoeksgroep hormoongevoelige kanker bij het Nederlands Kanker Instituut, het onderzoeksinstituut van het AVL. Hij is tevens betrokken bij het nationale Oncode Institute. Het onderzoek is uitgevoerd door een internationaal research team, en gefinancierd vanuit KWF.

Wat is voor prostaatkankerpatiënten het probleem?

Prostaatkanker kan succesvol worden behandeld zolang de kankercellen zich uitsluitend binnen de prostaat bevinden. Dat gebeurt door operatief verwijderen van de prostaat of door bestraling, waarmee de kankercellen in de prostaat worden gedood. Wanneer echter de kanker reeds is uitgezaaid dan wordt hormoontherapie ingezet als behandeling. Hormoontherapie wordt ook ingezet wanneer de kanker na eerder behandeld te zijn geweest toch weer terugkeert.
Hormoontherapie is gebaseerd op de wetenschap dat prostaatkankercellen zich voeden met testosteron, het mannelijk geslachtshormoon, ook wel androgeen genoemd. Door er met medicijnen voor te zorgen dat er minder of geen testosteron wordt gevormd, kan de kanker niet meer groeien. Deze vorm van therapie wordt ook wel ADT genoemd, androgeen deprivatie therapie.

Mannen die met hormoontherapie worden behandeld nemen de veelal optredende minder prettige bijwerkingen graag voor lief om zo tenminste nog te kunnen blijven voortleven.

Tot zover alles nog redelijk onder controle. Maar….: na een aantal jaren blijkt vaak toch de PSA weer op te lopen, een signaal dat de kankercellen opnieuw zijn gaan groeien.

De oorzaak van dat verschijnsel was onbekend. De ontdekking binnen het AVL heeft weer een groot stuk van deze puzzel opgelost.

Hoe kan de kanker dan weer groeien?

Wilbert Zwart: ‘dat komt doordat de kankercellen die geen testosteron meer kregen in de loop van de tijd zich hebben aangepast om op een andere manier te gaan groeien. En dat anders blijkt een circadiaans eiwit te zijn. Dit eiwit is in ons hele lichaam aanwezig, dus ook in de prostaat, en vervult een belangrijke rol bij het regelen van ons slaap-waak ritme. Dit eiwit neemt de plaats op het DNA in van het eiwit wat normaliter door testosteron wordt aangezet, wat de tumorcel een signaal geeft om weer te gaan groeien.’

Wat hebben we aan die kennis?

Wilbert Zwart: ‘nu we dit weten kunnen we op zoek gaan naar een weg om deze ‘slaap-waak ritme’ eiwitten in de prostaat te remmen. Oftewel: het vervangende groeisignaal voor de kankercellen wegnemen.

Specifieke medicijnen voor deze eiwitten zijn nog niet beschikbaar, maar ons doel is om daar nu te gaan zoeken. We begrijpen nu, dankzij deze ontdekking, veel beter hoe kankercellen ongevoelig kunnen worden voor ADT, en weer gaan groeien. Nu we de ‘schuldige eiwitten’ kennen, kunnen we op zoek naar medicijnen om deze te remmen’.

Hoe is dit goede nieuws ontdekt?

Wilbert Zwart: ‘we zijn begonnen met biopten van 56 mannen. Al deze mannen hadden agressieve prostaatkanker en zijn geopereerd. Drie maanden voor de operatie zijn biopten genomen. Vervolgens kregen die mannen hormoontherapie. Na die drie maanden volgde de operatie, waarbij er opnieuw tumorweefsel was afgenomen. Door vergelijking van de biopten kon worden vastgesteld wat de hormoontherapie doet op cel- en DNA niveau.

Uit dit onderzoek kwam- totaal onverwacht – aan het licht dat de kankercel zich had aangepast, door niet meer afhankelijk te zijn van testosteron voor groei, maar nu afhankelijk is geworden van een ‘slaap-waak ritme’ eiwit, dat nu een nieuwe functie heeft gekregen.

Overigens is het zeker niet zo, dat patiënten zelf dit eiwit kunnen beïnvloeden door hun slaap patronen te veranderen, of dat slaap/waak ritme van de patiënt een rol speelt hierin; dit eiwit heeft een totaal nieuwe ritme-onafhankelijke rol gekregen in de tumorcel.

Vervolgens hebben we dat eiwit uitgeschakeld in prostaatkankercellen in het laboratorium, waarna de kankercel weer opnieuw gevoelig werd voor hormoontherapie. Wanneer we ditzelfde eiwit zouden kunnen remmen in de kliniek, zouden we hiermee mogelijk een manier hebben gevonden om de gevoeligheid voor hormoontherapie ook in de patiënt te herstellen.

Dat is voorlopig nog verre toekomstmuziek, maar we weten waar we naar zoeken en dat is grote winst!’

Wie doet dit vervolgonderzoek?

Wilbert Zwart: ‘dat is in dit stadium nog niet bekend. Het grote probleem is zoals vaak de financiering, en we zoeken nu naar in financiering geïnteresseerde partijen.

Dat vervolgonderzoek hoeft overigens niet persé in Nederland te gebeuren. Wij hebben onze ontdekking ruimschoots in de hele wereld bekend gemaakt.

Onze kennis staat voor iedereen die daar belangstelling voor heeft ter beschikking, met als voorwaarde dat deze informatie niet alleen maar door bedrijven wordt gebruikt om daar geld mee te verdienen; het moet de wetenschap en uiteindelijk de patiënt helpen.

Het vervolgonderzoek zou ook heel goed elders in de wereld gedaan kunnen worden. Hoe eerder hoe liever, waar dan ook.

Ik wil graag al te hoge verwachtingen bij patiënten temperen, want het zal nog heel wat tijd vergen voordat we weten hoe dit circadiaans eiwit in de prostaat op een veilige manier onschadelijk gemaakt kan worden. Maar de eerste stap is gezet!’

Bron: www.prostaatkankerstichting.nl