Kinderopvangtoeslag is 'Russisch roulette' voor mensen met kanker.
Auteur: Rianne Lachmeijer - www.nu.nl/binnenland
Als je niet werkt omdat je kanker hebt, krijg je geen kinderopvangtoeslag van de Belastingdienst. Net als bij thuiszorg kan de gemeente dan hulp bieden. Maar die lokale aanpak zorgen voor onbegrijpelijke verschillen, zeggen gedupeerden tegen NU.nl.
Voor thuiszorg en kinderopvangtoeslag zijn er verschillende 'potjes' bij gemeenten. Het eerste is via de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) geregeld. Het tweede is via een Sociaal Medische Indicatie (SMI) mogelijk.
Hiermee kunnen gemeenten gezinnen die om medische of sociale redenen niet in staat zijn om voor hun kinderen te zorgen (tijdelijk) ontlasten door de kosten van kinderopvang (gedeeltelijk) te dekken.
"Ziek zijn is ook echt ziek duur", vat Cat Rose-Tran het samen. Bij haar werd in 2020 een paar maanden na de bevalling borstkanker gevonden. "Ziek zijn was gewoon meer dan een fulltime baan. Maar niet betaald."
Na een tip van een vriendin en met een aanbeveling van het consultatiebureau - waar zij met haar pasgeboren zoon naartoe ging - werd haar SMI-aanvraag goedgekeurd. Ze is haar gemeente en het consultatiebureau "onwijs dankbaar", want haar gemeente heeft de SMI al vaak verlengd.
De Tekst gaat verder onder de Foto:
Hoe maatwerk voor willekeur zorgt:
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) legt uit dat de SMI specifiek bedoeld is voor mensen die buiten "directe wetgeving" vallen. Er wordt bewust weinig vanuit de landelijke overheid opgelegd zodat gemeenten de vrijheid krijgen om te bepalen wat burgers nodig hebben.
Maar in de praktijk zorgt dit voor willekeur. In de ene gemeente hebben mensen recht op maximaal vier dagdelen kinderopvang, in de ander geldt geen maximum. In sommige gemeenten is de vergoeding onbeperkt, in andere stopt deze na een aantal maanden. In sommige gemeenten gelden er inkomensgrenzen, bij andere niet. Ook is het mogelijk dat een SMI-aanvraag wordt afgewezen als het geld op is.
"Het is natuurlijk wel een beetje gek dat het uitmaakt waar je woont als je ziek wordt in Nederland", vindt ervaringsdeskundige Cathelijne Palmboom.
Dat het uitmaakt in welke gemeente je woont, geldt volgens Palmboom en Rose-Tran ook voor extra hulp in huis, die via de Wmo wordt geregeld. Bij Palmboom werd de aanvraag afgekeurd, terwijl een Tilburgse lotgenoot in een vergelijkbare situatie wél thuiszorg kreeg. "Als uw partner omvalt dan kunnen we wel wat regelen", was de boodschap. Bij Rose-Tran gebeurde dat, toen kreeg zij er een uurtje bij.
Nu heeft Palmboom ook thuiszorg, omdat iemand van de gemeente langskwam voor een andere hulpvraag. Die persoon was verbaasd dat de aanvraag was afgewezen en deed navraag. "Sindsdien heb ik Wmo."
'Het maakt uit wie je aan de lijn krijgt'
Als je de gemeente belt en je krijgt iemand aan de lijn die niet wil helpen, hang dan op en bel opnieuw, adviseert Rose-Tran. Volgens haar maakt het namelijk uit welke ambtenaar je aan de lijn krijgt. Als je niet binnen de regels past, gaat het erom of degene aan de andere kant bereid is om voor jou "een extra mile te lopen. Het is en blijft mensenwerk."
Hoeveel SMI's jaarlijks worden verstrekt of hoeveel geld dit gemiddeld kost, wordt niet centraal bijgehouden. Een onderzoek van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid uit 2020 komt daar het dichtst bij in de buurt. Het onderzoek werd gestart na signalen dat de SMI niet in alle gevallen toereikend is en dat er (te) sterke verschillen tussen gemeenten zijn.
Gemeenten hebben het vermoeden dat er niet genoeg SMI-budget beschikbaar is. Volgens hen zou het helpen als vanuit het Rijk duidelijkheid komt over het beschikbare budget. Het is alleen niet logisch als het Rijk hier uitspraken over doet, omdat de uitvoering en de keuze juist bij de gemeenten is gelegd.
Naar aanleiding van het rapport zijn er geen aanpassingen gemaakt in de SMI, laat het ministerie weten. Wel hebben onder anderen gezinnen waarin een ouder een permanente of tijdelijke Wet langdurige zorg-indicatie heeft sinds die tijd recht gekregen op kinderopvangtoeslag.
Nog steeds signalen van willekeur:
In de jaren na het onderzoek blijven signalen van willekeur en afgekeurde aanvragen bij patiëntenorganisatie Stichting Jongeren en Kanker binnenkomen. Volgens voorzitter Anneke Eikelenboom is het vergelijkbaar met Russisch roulette. "Ik denk dat het voor mensen echt zo voelt."
Als je vanwege kanker stopt met werken, krijg je eerst nog even kinderopvangtoeslag vanuit de Belastingdienst. Als dat op een gegeven moment stopt, is het niet 100 procent zeker of de gemeente het kan overnemen. "Als het potje leeg is, dan heb je gewoon pech", zegt Eikelenboom. "Ik krijg dit signaal meerdere keren per jaar."
"Je kan de kinderopvang niet pauzeren", legt Rose-Tran uit. Als je niet voldoende spaargeld hebt om de tijd te overbruggen, "dan ben je dus gewoon je plek kwijt". Hetzelfde geldt voor een verlengingsaanvraag. Dat levert veel extra stress op voor gezinnen. "De relatie staat onwijs onder druk", zegt Palmboom. "Iedereen loopt op zijn tandvlees."
Een rekensom uit de losse pols leert dat jaarlijks 150 gezinnen met een vorm van uitkering te maken krijgen, omdat een van de ouders kanker heeft. Maar volgens Eikelenboom kan de groep nog groter zijn. In principe kan namelijk iedereen die (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt wordt verklaard een beroep doen op hulp van de gemeente: van reuma- tot postcovidpatiënten. Ieder(in), het netwerk voor mensen met een beperking of chronische ziekte, krijgt hier geen signalen over.
Een simpele oplossing voor willekeur binnen de SMI lijkt er niet te zijn, omdat vrijheid juist de kern is van de regeling. Andere mogelijkheden zijn er wel. Zo vindt Palmboom het logisch als kinderopvang landelijk geregeld wordt, zodat het in ieder geval niet uitmaakt waar je woont.
VNG wil gratis kinderopvang voor iedereen:
De VNG pleit voor gratis kinderopvang voor iedereen. "Als kinderopvang een publieke voorziening wordt die toegankelijk is voor alle kinderen, ongeacht of je ouders een betaalde baan hebben, zijn correctieregelingen als de SMI, maar ook de VVE (VVE staat voor voor- en vroegschoolse educatie en gaat om maatregelen om onderwijsachterstanden te voorkomen, red.) niet langer nodig."
Een plan daarvoor werd uit het coalitieakkoord geschrapt. De VNG adviseert het komend kabinet om hier alsnog werk van te maken.